Bir paşa düşünün, Mısır Ve Sudan'ın ilk hidivi, İngiltere ve Rusya'yı telaşa düşüren,Fransa'nın arkasında durmak istediği , Avrupada'dan getirdiği hocalar ile kendi modern ordusunu kurup Osmanlı'yı mağlup edip isyanında başarılı olacak kadar kudretli. İşte Kavalalı Mehmed Ali Paşa.
Mehmed Ali Paşa bugünkü Yunanistan'ın Kavala şehrinde dünyaya geldi. Babası İbrahim Ağa'nın 17 çocuğundan hayatta kalan tek çocuğuydu.Babası ile birlikte tütün ticareti yapıyordu. Babasını genç yaşta kaybetti.Daha sonraları Osmanlı Devleti tarafından idam edilecek amcası Tosun Paşanın himayesinde tütün işine devam etti.Amcası idam edildikten sonra Leon isimli Fransız tüccar ile tanıştı ve işine devam etti.Kavalalı'nın Osmanlı devletine amcasının idamından sonra kin beslediği söylenir. Ayrıca Fransa eğiliminin Leon'dan kaynaklandığı belirtilir. Mehmed Ali zeki, kararlı, enerjik ve çocukluğunda yaşamış olduğu olayların etkisiyle de sert karakterli idi. Çok cesur ve aynı zamanda kurnaz olan Mehmed Ali, okur-yazar olmamakla birlikte, çok çalışkan ve çok becerikliydi.
Napolyon'un 1798'de Mısır seferi sırasında, Fransızlar'ı Mısır'dan çıkarmakla yükümlü kaptan-ı derya Küçük Hüseyin Paşa, Kavala Çorbacısı Hüseyin Ağa'dan bir miktar kuvvet istemiş, Hüseyin Ağa da içlerinde yeğeni Mehmet Ali Ağa da bulunan 200 güzide askerini göndermiştir. Mehmed Ali ilk önceleri Kavala’dan gönderilen askerlerin komutan yardımcısı iken kısa zamanda bu birliklerin komutanı oldu.
Fransız işgalinden sonra anarşi ve kargaşa içine düşen Mısır’da Osmanlılar ve Memlükler kontrolü ele geçirmek için mücadele ediyorlardı. Osmanlı kuvvetleri ise kendi aralarında ihtilâfa düşmüşlerdi. Hüsrev Paşa’ya tâbi kuvvetlerle Tâhir Paşa ve Mehmed Ali kumandasındaki Arnavutlar arasında uzlaşmazlık hüküm sürüyordu. Memlükler arasında da anlaşmazlık mevcuttu. . Bu gruplar içinde süregelen mücadele, halkın mağduriyetine ve ülkenin ekonomik durumunun tamamen bozulmasına sebep oldu. Mehmed Ali bu durumdan istifade etmesini bildi. Memlükler’i Osmanlılar’a, muhalif Memlük grupları birbirlerine, yeni vali Hurşid Paşa’yı Memlükler’e ve son olarak da Kahire halkını Hurşid Paşa’ya karşı kışkırtarak meydana gelen kargaşadan faydalandı. Çeşitli siyasî manevralar neticesinde Mısır’ın son valileri bulunan Hüsrev, Tâhir, Ali ve Hurşid paşaları bertaraf ettikten sonra ulemâ, eşraf ve Mısır halkının desteğini de elde edip Bâbıâli tarafından 3 Temmuz 1805'te valiliğe getirildi.
Vali olur olmaz ciddi ve radikal işlere teşebbüs eden Mehmet Ali Paşa, Avrupa'dan getirttiği hocalarla kendine güçlü bir ordu kurdu. 1811 yılında yönetimde hâlen etkili durumda bulunan Memlük Beylerine karşı harekete geçerek Mısır'daki Memlük egemenliğine kesin olarak son verdi. Daha sonra 1811-1818 yılları arasında orduları Osmanlı Sultanı adına Arabistan Yarımadası'nda Vahhabilere karşı savaştı. Mekke ve Medine'yi Vahhabiler'in elinden alarak şöhretini her tarafa yaydı. 1815 yılında Kahire'de bulunan Arnavut askerleri kısa süreli bir ayaklanma çıkardılar. Kavalalı, başını ağrıtabileceğini düşündüğü 25.000 Arnavut askerini, Sudan'ın fethi için 1821'de Sudan'a Func Devleti'nin üzerine gönderdi. Böylelikle Sudan, Mısır'ın kontrolü altına girdi. Mora'da patlak veren uzun süredir Osmanlı Devleti'nin bastırmakta güçlük çektiği Mora İsyanı'nı seçkin askerleri ile bastırdı. Mehmed Ali Paşa, 1827 yılının sonunda Mora İsyanını bastırmasına karşılık Suriye’nin kendisine verilmesini II.Mahmud’dan talep ettiyse de olumlu bir cevap alamadı. Yayılmacı politikasının ancak güçlü bir merkezî idare ve bunları destekleyen askerî güç ve insan kaynaklarıyla mümkün olabileceğini gören Mehmed Ali, ihtiyacı olan bütün kaynakları barındıran Suriye’yi ele geçirmek için Akkâ Valisi Abdullah Paşa ile arasındaki bir ihtilâfı bahane ederek İbrâhim Paşa kumandasındaki bir orduyu Suriye’ye gönderdi.
1 Kasım 1831 tarihinden itibaren Suriye topraklarına girmeye başlayan Mısır kuvvetleri kısa sürede Yafa, Gazze ve Hayfa’yı alıp, Akka’yı kuşattı. Altı ay kuşatmadan sonra Akka’yı da almayı başaran Mehmed Ali Paşa, Şam’da bir ihtilal çıkartarak Vali Selim Paşa’yı öldürttü. Şam halkı Mehmed Ali Paşa’yı tanımak zorunda kaldı. Mısır kuvvetlerinin kolayca bu kadar başarılar elde etmesinde Suriye’nin içinde bulunduğu karışıklıkların ve Mehmed Ali Paşa’nın burada yaptığı ve Suriyelilere çok şeyler vaat ettiği propagandaların da büyük payı vardır.
Bu hareketler karşısında Babıali Mehmed Ali Paşa’dan kuvvetlerini geri çekmesini istedi ise de, Mehmed Ali Paşa kendisine Suriye Valiliğinin verilmesinde ısrar edince İstanbul’un tüm hiddetini üzerine çekti ve yayınlanan bir fermanla “asi” ilan edildi. Artık ok yaydan çıkmış ve Padişah ile Mısır Paşa’sı arasında savaş başlamıştı. İbrahim Paşa Suriye’deki ilerlemesine devam ederek, Haziran ayında Şam, Temmuz ayında da Halep, Humus ve Hama’yı işgal etmişti. Bu esnada Osmanlı Devleti de Edirne Valisi Ağa Hüseyin Paşa’yı Serdar-ı Ekrem ve Mısır Valisi ilan ederek, Mehmed Ali Paşa’nın üzerine gönderdi. Osmanlı ve Mısır kuvvetleri ilk defa 29 Temmuz 1832’de Antakya ile iskenderun arasındaki Beylan’da karşı karşıya geldiler. Yapılan muharebe sonucunda Osmanlı kuvvetleri büyük bir yenilgiye uğradı. Artık Suriye tamamen Mehmed Ali Paşa’nın eline geçmekle kalmayıp, Anadolu yolu da kendisine açılmıştı.
Beylan zaferinden sonra Mehmed Ali Paşa tekrar Sultan II. Mahmut’a haber göndererek, Suriye Valiliği kendisine verilir ise askerini geri çekeceğini bildirdi. Sultan II. Mahmut bu teklifi reddettiği gibi Reşit Mehmed Paşa komutasında ikinci bir orduyu İbrahim Paşa’nın üzerine gönderdi. Bu arada İbrahim Paşa da Torosları geçerek, Konya’ya gelmiş bulunuyordu. Reşit Mehmed Paşa kış geldiği için Konya’yı kuşatarak, İbrahim Paşa’nın Mısırla olan bağlantısını kesmeyi ve muharebeyi ilkbahara bırakmayı düşünüyordu. Fakat Sultan II. Mahmut Beylan yenilgisinin izlerini biran evvel silmek için acele ediyordu. Derhal saldırıya geçilmesini emredince, Reşit Mehmed Paşa çaresiz elindeki düzensiz kuvvetlerle, İbrahim Paşa’nın Avrupa standartlarındaki ordusu ile muharebeye girişti. Mısır kuvvetlerinin başında Süleyman Paşa ismini almış bir Fransız olan Albay Seve bulunuyordu. 21 Aralık 1832’de yapılan Konya Muharebesi Osmanlı kuvvetleri için kesin bir yenilgiyle son buldu ve 30.000 asker öldü. Bunun yanında Reşit Mehmed Paşa da esir düştü. Daha önce Beylan Muharebesi ile Anadolu yolu açılmış olan İbrahim Paşa’ya, Konya Muharebesi ile de İstanbul yolu açılmış oluyordu. Bu mağlubiyet ile yalnız Anadolu değil, Osmanlı Saltanatı da tehlikeye girmişti.
Mısır kuvvetlerinin bu hızlı başarıları ve Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durum Avrupa Devletleri’ni harekete geçirdi ve artık Mısır Meselesi bir Avrupa Meselesi ve Avrupa Diplomasisi için yeni bir “Doğu Sorunu” halini aldı. Zira İbrahim Paşa Konya zaferinden sonra, Adana, Urfa ve Maraş taraflarını da ele geçirdiği gibi, öncü kuvvetleri de Bursa’ya kadar gelmişlerdi. II. Mahmud, Büyük Britanya ve Fransa'dan yardım istedi. Ne var ki Fransa'nın Mehmet Ali Paşa'yı desteklemesi, İngiltere'nin de Osmanlı'nın iç işlerine karışmak istememesi üzerine beklediği yardımı alamadı ve Rusya'dan yardım istemek zorunda kaldı. Rusya ile Hünkar İskelesi Antlaşması-8 Temmuz 1833 yapıldı ve Rus donanması İstanbul'a demirledi.
Fakat Rusların boğazlara inmesi tabiki Fransa ve İngiltere'nin hoşuna gitmedi ve araya girdiler. Padişah ile asi valiyi uzlaştırmaya karar verdiler. Bu maksatla her iki tarafa da baskı yapsalar da asıl amaç Padişah’ın taviz vermesiydi ve istenen oldu. Mehmed Ali Paşa’ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye ve oğlu İbrahim Paşa’ya da Cidde Valiliğine ek olarak Adana’nın “muhassıllığı” verilmesini içeren Kütahya Antlaşması 14 Mayıs 1833’te imzalanandı.
Antlaşmadan her iki taraf da hoşnut olmadı. II. Mahmut Mısır valisini ortadan kaldırmak ve kaybettiği toprakları geri almak istiyordu. Osmanlı ordusu ile Mısır ordusu Nizip'te karşılaştı. Osmanlı ordusu tekrar bozguna uğrayınca Rusya'nın soruna el atmasından ve Mehmet Ali Paşa'nın güçlenmesinden çekinen Avrupa Devletleri konuyu görüşmek için Londra'da konferans düzenledi.
Londra'da imzalanan antlaşmaya göre Suriye, Girit ve Adana Osmanlı Devleti'ne geri verildi, Mısır ise Kavalalı Mehmet Ali Paşa ve soyundan gelenlere bırakıldı. Kavalalı Mehmet Ali Paşa başta antlaşmayı kabul etmese de İngiltere ve Avusturya'nın Beyrut'a asker çıkarması ve İngiliz donanmasının Lübnan kıyılarını topa tutması üzerine antlaşmayı kabul etmek zorunda kaldı.1845'te İstanbul'a gelip padişaha bağlılığını bildirdi. 1849'de Kahire'de öldü.
Osmanlı Devleti’nin kendi iç meselesi olarak başlayıp, daha sonra uluslararası bir “Doğu Sorununa" dönüşen Mehmed Ali Paşa İsyanı, pek çok açıdan önem taşımaktaydı. Önceleri Osmanlı Devleti’nin asi bir valisini ezip geçeceğini düşünerek, işe karışmayı çok da uygun bulmayan devletler, durum tam tersi bir şekilde gelişince, müdahil olmuşlardır. Osmanlı Devleti’nin beklenmedik bir anda ve planlanmadık bir şekilde yıkılması hiç kimsenin işine gelmeyeceği için büyük devletlerden İngiltere ve Rusya Osmanlı’dan yana tavır almış ve Osmanlı’nın bütünlüğünü korumaya çalışmışlardır. İngiltere’nin çıkarlarına sekte vurmak ve kendisi işe bulaşmadan, kullanacağı bir aracı vasıtasıyla Osmanlı’dan kurtulmak için eline bir fırsat geçmiş olan Fransa ise Mısır valisi Mehmed Ali Paşa’nın yanında yer almıştır. Ancak zaman, artık Osmanlı Devleti’nin eski gücünü kaybettiğini ortaya koymuştur .Mehmet Ali Paşa modern ordusu ile Osmanlı'yı mağlup etmiştir. Artık gücünü yitirdiğini ve asi bir valisinin bile hakkından gelemeyeceğini gösteren bu olaydan sonra Osmanlı Devleti iştah kabartan sömürge arazileri ile büyük devletlerin gözdesi olmuştur.
Kaynakça:
https://tr.wikipedia.org/wiki/Kavalal%C4%B1_Mehmed_Ali_Pa%C5%9Fa
https://tr.wikipedia.org/wiki/M%C4%B1s%C4%B1r_Hidivli%C4%9Fi
https://tr.wikipedia.org/wiki/II._Mahmud
https://cekergezer.com/kavalali-mehmed-ali-pasa-heykeli-ve-evi/
https://tr.wikipedia.org/wiki/Fransa%27n%C4%B1n_M%C4%B1s%C4%B1r_ve_Suriye_seferi
https://tr.wikipedia.org/wiki/Napolyon_Bonapart
https://tr.wikipedia.org/wiki/Piramitler_Muharebesi
https://m5dergi.com/son-sayi/makaleler/osmanli-ve-turk-askeri-tarihi/
https://www.eurosport.com.tr/futbol/avrupa/2012/ingiltere-fransa-izle-c_sto3307743/story.shtml
https://blogs.getty.edu/iris/ottoman-era-photographs-take-on-new-meaning-in-their-digital-life/
https://www.ntv.com.tr/galeri/sanat/osmanli-donemi-arsivi-acildi,5tk3J8vjIUes5YkTXY92nQ/WICxVOIXyESPH35sHPOM1A
https://www.cezmikalorifer.com/hepimizin-bildigi-tosun-pasa-aslinda-kimdir/
https://www.tarihbilimi.gen.tr/uclu-itilaf-devletleri-anlasmasi/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/265462
https://www.birgun.net/haber/sevakin-anlasmasi-ile-misir-ve-sudan-gerildi-198859
https://elifinatlasi.com/yunanistanda-bir-osmanli-esintisi-kavala/
https://www.hurriyetdailynews.com/money-in-the-ottoman-empire-30163
http://www.turkbilimi.com/osmanli-memluk-savasi-1516-1517/
https://tr.wikipedia.org/wiki/Hur%C5%9Fid_Ahmed_Pa%C5%9Fa#/media/Dosya:Portrait_of_Hurshid_Pasha_2.jpg
https://www.dusuncemektebi.com/d/182367/az-daha-istanbulu-isgal-edecek-vali-kavalali-mehmet-ali-pasa
https://seyler.eksisozluk.com/1811de-kavalali-mehmed-ali-pasanin-emriyle-gerceklesen-kahire-kale-katliami
https://arkaguverte.com/gundem/kavalali-mehmet-ali-pasa-heykelinin-20-metre-ilerisinde-evi-var-sanki-kilicini-kinina-sokup-evine-donuyor-gibi-27319
https://www.gzt.com/mecra/nil-kiyilarinda-bir-muktedir-kavalali-mehmet-ali-pasa-3389356
https://www.wikiwand.com/en/Polish%E2%80%93Ottoman_War_(1683%E2%80%931699)
https://www.dailysabah.com/feature/2015/12/11/a-brief-history-of-turkish-russian-relations
https://en.wikipedia.org/wiki/Greco-Turkish_War_(1897)
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mora_Haritas%C4%B1.png
https://line.17qq.com/articles/scttqstcx.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Ottoman_Syria#/media/File:1851_Henry_Warren_Map_of_Syria.jpg
https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Turkish_War
https://tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%A2b-%C4%B1_%C3%82li
https://twitter.com/oart7218/status/1047418480998248449
https://www.wikiwand.com/en/Egyptian%E2%80%93Ottoman_War_(1831%E2%80%931833)
https://tr.wikipedia.org/wiki/Kavalal%C4%B1_%C4%B0brahim_Pa%C5%9Fa
https://tr.wikipedia.org/wiki/Nizip_Muharebesi
https://www.devletialiyyei.com/sultan-ii-mahmud-han-sayfa-152.html
https://dogruhaber.com.tr/haber/730450-ingiliz-somurgeciligi-ve-boynumuzdaki-somurge-ilmikleri/
https://www.turktarihim.com/osmanli_devletinin_kurulusu.html
https://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCcum_(tablo)
https://www.kenandabirkuyu.com/donemsel-sartlar-ve-osmanli-ordusunun-tarihi/
https://www.devletialiyyei.com/kavalali-mehmet-ali-pasa-isyani-sayfa-76.html
https://cimsec.org/warship-diplomacy-british-intervention-baltic-1800-1801/
https://www.muratcenk.com/2019/04/1840-londra-konferans.html
https://www.sakipsabancimuzesi.org/tr/sayfa/sergiler/kavalali-mehmed-ali-pasa-ailesinin-izleri-atli-koskte
http://www.katetattersall.com/british-infantry-swords-the-royal-navy-boarding-cutlass-of-the-the-early-to-mid-1800s/
http://internationalphotomag.com/moscow-in-the-past-1800s/
http://www.metropostcard.com/war2a.html
https://hunkar-iskelesi-antlasmasi.nedir.org/
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Europe_1815_map_en.png
https://www.youtube.com/watch?v=8PQNkBXB-SM
https://islamansiklopedisi.org.tr/ibrahim-pasa-kavalali
0 yorum:
Yorum Gönder